3 soruda Şanghay İşbirliği Örgütü
Suudi Arabistan'ın Şanghay İşbirliği Örgütü'ne katılma kararından sonra yeniden gündeme gelen ŞİÖ hakkında merak edilenler... ŞİÖ neden genişliyor? Çok kutuplu dünya düzenindeki yeri ne? Başarısının önündeki engeller neler? İşte 3 soruda Şanghay İşbirliği Örgütü...
Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Suudi Arabistan'ın Şanghay İşbirliği Örgütüne (ŞİÖ) katılma kararından sonra yeniden gündem olan ŞİÖ'nün genişleme sürecine ve örgütün, Rusya ile Çin'in inşa etmeyi planladıkları çok kutuplu yeni dünya düzenindeki yerine dair değerlendirmeyi, 3 soruda kaleme aldı.
ŞİÖ NEDEN KURULDU?
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) ve Doğu Bloku'nun 1991 yılında yıkılmasından sonra soğuk savaşın sona ermesiyle beraber özellikle Rus yetkililer Kuzey Atlantik İttifakı'nın (NATO) varlığını da sorgulamaya başladı. Kremlin'e göre, Varşova Paktı'nın ortadan kalkmasıyla birlikte NATO'nun varlığı da sona ermeliydi. Ancak NATO tam tersine genişlemeye devam ediyor. Moskova, bu genişlemenin Rusya'yı hedef aldığını düşündüğü için NATO'ya katılan her yeni üye veya yürütülen her yeni üyelik müzakeresi, Rusya'yla münasebetlerin gerginleşmesine neden oluyor.
Diğer taraftan SSCB'nin yıkılmasından hemen sonra Rusya siyasi, askeri ve ekonomik alanlarda bölge ülkeleriyle entegrasyona gitti. Rusya, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ), Avrasya Ekonomi Birliği (AEB) gibi örgütler kurarak eski Sovyet cumhuriyetleriyle işbirliğini derinleştirmeye çalışıyor. 1996'da ise Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ı kapsayan "Şanghay 5'lisi" oluşturuldu. 2001'de bu 5'liye Özbekistan'ın da katılımıyla ŞİÖ resmen kurulmuş oldu. Baştan beri örgüt, NATO'ya alternatif olarak değerlendirildi. Rusya ile Çin'in, ŞİÖ çerçevesinde Orta Asya Cumhuriyetleriyle geliştirdiği işbirliği sonucu Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) bölgedeki askeri varlığı sona erdiği gibi Batı'nın Orta Asya Cumhuriyetleriyle diğer alanlardaki temasları da minimum seviyeye indirildi.
22 yılda ise örgüte Hindistan, Pakistan ve İran katılırken, Afganistan, Belarus ve Moğolistan'a gözlemci statüsü verildi. 2023 yılının Mart ayı sonunda Suudi Arabistan'ın örgüte katılma kararı almasından sonra uluslararası kamuoyunun dikkati bir kez daha bu örgüte çevrildi. Bir zamanlar Kremlin'in NATO'ya yönelttiği "Kime karşı genişliyor?" sorusu artık Batı tarafından ŞİÖ'ye yöneltiliyor. Suudi Arabistan'ın bu kararının Finlandiya'nın NATO'ya üyeliği ile aynı döneme denk gelmesi ise ŞİÖ'nün NATO karşıtı imajını bir kez daha ön plana çıkardı.
ÜYE ÜLKELER VE YENİ DÜNYA DÜZENİ AÇISINDAN ŞİÖ'NÜN ÖNEMİ NE?
ŞİÖ üyesi ülkelerin liderleri, başından beri örgütün NATO'ya alternatif olmadığını belirtiyorlar ancak genişlemeye devam eden ŞİÖ, Rusya ve Çin'in gittikçe daha fazla dile getirdiği "çok kutuplu dünya düzeni"nin önemli merkezlerinden biri olarak görülüyor. Rusya ile Çin'i bu arayışa iten sebepler arasında ise Rusya'nın Ukrayna meselesi, Çin'in ise Tayvan konusu dolayısıyla ABD ile ilişkilerinin iyice bozulması; her ikisinin de ABD hegemonyasından rahatsız olması; NATO'nun genişlemeye devam etmesi; gerek Rusya gerekse Çin konusunda ABD ile Avrupa Birliği'nin (AB) ortak hareket etmesi ve ABD'nin etkisi altında kalan uluslararası örgütlerin çifte standart uygulaması gibi faktörler yer alıyor.