Rize Havalimanı yatırımına çarpan etkisi

Rize-Artvin havalimanı yapıldı hayırlı olsun. Kimine göre bu yatırım pek de gerekli değildi ve popülist amaçlar için yapıldı. Rize merkezden, Trabzon havalimanı sadece 1 saat. Yeni havalimanının Rize'nin az doğusunda olmasından dolayı yaratılacak fayda belki 45 dk. Bu derece küçük bir fayda için milyarlarca lira dağa taşa gömüldü ve belki 5 havalimanı parasına deniz doldurularak hayli küçük bir yerleşim yerine büyük bir siyasi yatırım yapıldı.

Bu görüşte doğruluk payı vardır veya yoktur, fayda-maliyet analizini yapmak lazım. Elbette bu yatırımın fayda üretmeyeceğini kimse iddia edemez, fayda üretilecektir. Yapılan eleştiriler, "acaba sınırlı kaynaklarımızı daha fazla ekonomik büyüme ve istihdam yaratacak alanlarına mı ayırsaydık?" konusundadır.

Rasyonel bir ekonomi yönetiminin sınırlı kaynakları nasıl yönetmesini beklemeliyiz? Misal hükümetin önünde 1000 tane yatırım planı olsun. Bunların yaratacağı ekonomik büyümeye göre ( yani yaratacağı istihdama göre) büyükten küçüğe sıralanması, üzerine stratejik değerlendirmenin yapılması ( savunma, sağlık projesi vs.) ve sonunda fayda üretimine göre bir önceliğin belirlenmesi, ve buna göre yatırımların yapılması rasyonel bir ekonomi yönetiminden beklenebilir. Kendi hükümetimizi eleştirmek ile beraber birçok ülkede, kamu yatırımlarında, kamu menfaatini ençoklayan sıralamanın gözetilmediğini görmekteyiz.

OLUMLU TARAFLAR

Bu yatırıma bir de olumlu taraftan bakalım. Proje hızlı yapıldı, yıllarca sürüncemede kalmadı ve yaklaşık söz verilen zamanda bitirildi, bunlar olumlu. Türkiye yüzölçümü bir havalimanı kadar büyümüş oldu bu da güzel. Rize Havalimanı'na yolcu garantisi verilmemiştir. Kapasitesi yılda 3 milyon yolcudur. Doğu Karadeniz'de deniz doldurulmadan yeni yapılabilecek havalimanı alanı da pek yoktu, bu bağlamda er-geç yapılması gereken bir işi yapmış olduk. İki havalimanı arasındaki mesafe de makul bir mesafe kanımca.

Deniz doldurularak yapılan işler genelde zor ve pahalı işlerdir. Dünyada bu yöntem ile yapılan bazı havalimanlarının ( or: Kansai havalimanı)  zaman içinde su altında kalması veya batması gibi teknik sorunlar yaşandı. Umuyoruz ki 2022 yılında yapılan havalimanında, tüm bu öğretilerden ders alınarak işler yapılmış olunsun.

Önümüze Bakalım

Bundan sonra önümüze bakmak lazım, dev bir yatırım yapılmış, milletin milyarlarca TL si ile deniz doldurulmuş ve üzerine bir havalimanı yapılmış. Cumhurbaşkanımızın dediği gibi bundan sonra bu havalimanının gerçekten kullanılır hale getirilmesi, gelir, istihdam ve ekonomik büyüme üretmesini sağlamak gerekli.  Elbette bu havalimanı önümüzdeki yıllar içinde yeni yatırımları çekecek, bölgeye istihdam katkısı sağlayacak ancak akıllı politikalar üreterek bu işi hızlandırmak, planlamak, öncülük etmek ve bu yatırımın sağladığı faydayı artırmak gerekli.

Rize havalimanına, Almanya başta olmak üzere yurtdışından direk uçuşların konabilmesi ve iç hatlardan uçuş sayısının artabilmesi için bölgenin turistik cazibesinin artırılması ve başarılı şekilde pazarlanabilmesi gerekir. Bu konularda biraz beyin fırtınası yapalım, belki bir-iki adet sahada uygulanabilir fikir üretebiliriz.

Fayda artırıcı neler yapılabilir?

Uçuş Planlama

1) Trabzon havalimanına yapılan uçuşlar ile Rize havalimanı yapılan uçuşların saatlerini toplam fayda maksimizasyonuna göre tekrardan değerlendirmek gerekli. Belki Trabzon un doğusundaki bölgelerden belirli saatlerde Rize havalimanı kullanımı daha cazip kılınabilir.

2) Batum havalimanı ile yapılan iş birlikleri gözden geçirilmeli. Yurtiçi hatlarda Batum havalimanı kullanımının kaldırılması değerlendirilebilir.

Havalimanı Bağlantılar

3) Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan hatta belki kuzey İran tarafından, THY'nin Rize-İstanbul uçuşlarına göre ayarlanmış otobüs seferleri planlanabilir.

4) Rize havalimanına giriş çıkışların hızlı yapılabilmesi için çevresinde trafik ve yol düzenlemeleri yapılabilir. Havalimanlarına erişim süresi ve havalimanı içindeki süreçlerdeki birkaç dakikalık iyileştirmelerin dahi yolcu sayısı ve ekonomik katma değer üretimi alanında önemli etkileri olabilir.  Havalimanlarında, dünya çapında genel kural, yurtiçi uçuştan 1 saat önce, yurtdışı uçuştan 2 saat önce havalimanında olmaktır. Akıllı süreç iyileştirmeleri ile bu alanlardaki bekleme süreleri azaltılabilir.

5) Havalimanı ve Rize merkez arasında veya havalimanı ile civar bölgeler arasında tramvay veya hafif raylı sistem yatırımları değerlendirilebilir.

6) Havalimanı taksi ulaşımında sabit fiyatlamaya geçilerek havalimanı ulaşım maliyetleri düşürülebilir. Uber ‘deki çoklu müşteri destekleyen yolculuk tipleri, yerli uygulamalara ( BiTaksi vs.) uygulanarak belirli havalimanların erişim ve taksi paylaşım konularında maliyetler düşürülebilir.

7) Havalimanı belirli işlevselliğe gelene kadar otopark ücretlerinde indirim uygulanabilir.

8) Otobüs istasyonu bağlantısı yok ise kurulabilir. Gürcistan, İran, Ermenistan, Azerbaycan sınırlarına uçak saatleri ile uyumlu otobüs seferleri düzenlenebilir.

9) Rize'den Abhazya'nın başkenti Sohum'a feribot seferi konarak bu şehir Rize havalimanına bağlanabilir.         

THY Politikalar

10) THY'nin Rize uçuşları için kamping malzemesi, kayak malzemesi ve ek bagaj hakkı gibi konularda kampanya yapması ve tüm dünyadan Rize ye kamping ve kayak turistlerini çekmesi kolaylaştırılabilir. THY belirli ölçek yakalanana kadar iç hatlarda sunulanın ötesinde ikram servisi sunabilir.

Turistik Pazarlama

11) Rize-Artvin bölgesinin kayak ve kış turizmi, dağ yürüyüşü, kampçılık, yamaç paraşütü, rafting alanındaki yatırımları ve bunların pazarlanması hızlandırılabilir. Özelikle Karadeniz'in iklim ve yeşiline hasret Ortadoğu ülkeleri hedeflenebilir.

12) Dünyada son dönemlerde yaygınlaşan evden çalışma veya hibrit çalışma kültürü ile beraber insanlar hayatlarını büyük şehirlerden kırsala taşımaya başladılar. Rize ve Artvin bölgesi, doğru şehircilik, köy planlaması çalışmaları yapılırsa tüm dünyadan çok miktarda yüksek gelirli kurumsal şirket çalışanı için ev sahipliği yapabilir. İstanbul bağlantısı üzerinden tüm dünyaya bağlantı son derece kolay ve ulaşılabilir hale gelmiştir.

13) Kongre turizmini destekleyecek otel altyapısı kurulabilir.

14) Rize'nin yurtdışından turist çekebilmesi için öncelikli yurtiçinden turist çekebilmesi gerekir. Zaten olan mevcut potansiyel, sosyal medya, ünlülerin instagram paylaşımları vs. kampanyalar ile desteklenebilir.

15) Rize havalimanını çıkışında ve bölgede turistik açıdan ilgili yerlere teleferik sistemleri kurularak bölgenin turistik cazibesi artırılabilir.

16) Rize bölgesinin, tıp turizminin seçilecek bir alanında mükemmeliyet bölgesi yapılması hedeflenebilir.

17) İsviçre'de temiz havalı bazı dağlık bölgelerde özel rehabilitasyon tesisleri mevcuttur. Yoğun iş hayatının kurumsal çalışanlarda yarattığı fiziksel ve psikolojik hasarların tedavisinde bu klinikler dünya çapında hizmet sunar. Rize bölgesinde benzer coğrafi potansiyel mevcuttur. Bölgedeki termal şu kaynaklarının yarattığı sağlık turizmi potansiyeli de değerlendirilmelidir.

Hava Kargo

18) Madem denizi doldurduk ve havalimanını yaptık, havalimanın yarattığı ekonomik faydayı artırıcı ilave tesisleri de havalimanı civar bölgelerine yapmak gerekir. Kargo terminalleri, oteller, havacılık ilintili tesis ve özel sektör yatırımlarının bölgeye girişini kolaylaştırmak gerekir.

19) Hava kargo taşımacılığına uygun, yükte hafif pahada ağır olan bazı özel tarım, denizcilik veya sanayi ürünlerinin üretimine bölgede öncelik verilebilir ve THY Kargo ile bu ürünler dünya pazarlarına bağlanabilir. İran safranı, Azeri havyarı veya çay mahsulünün değerli kısımları bu kapsamda değerlendirilebilir.

20) Doğu Karadeniz bölgesi, yağış miktarı, toprak ve iklim özellikleri bakımından son derece özel bir bölgedir ve bu bölgede hava kargo taşımacılığına uygun, yüksek katma değerli yeni tarım ürünlerinin yetiştirilmesi ve bunlar ile ilintili tesislerin kurulumu değerlendirilebilir.

21) Rize bölgesinin dağlık yapısından ötürü havalimanı merkezli çalışacak helikopter servisinin de akıllıca planlanması kayak turizminden acil durum müdahalelerine kadar birçok alanda faydalı olur. Erzurum'daki doğu ekspresi turistik hattı ile Ayder yaylası gibi turistik bölgelerin helikopter bağlantısı değerlendirilebilir.

22) Bölgedeki rafting ve benzeri nehir sporları turizm paketlerine dahil edilebilir.

Alternatif Havacılık Projeleri

23) Mevcut durumda Rize Havalimanı’na günde 2 uçuş planlanmaktadır. 1 İstanbul'dan ve 1 Ankara'dan. Yani iniş kalkış 10 ar dakikadan hesaplarsak günde 40 dk. ana pist kullanılacaktır. Geri kalan 23 saat 20 dakika kullanılmayacak olan ana pistin kullanılabileceği alternatif havacılık aktiviteleri planlanabilir.

24) Amatör uçuş konusunda bölge doğal güzellikleri ile yüksek potansiyel barındırmaktadır. Bölgenin amatör havacılık konusunda bir çekim merkezi olması konusu değerlendirilebilir. Bu konudaki gelişim için amatör havacılık tutkunlarına uygun fiyat politikası belirlenebilir. Amatör havacılık eğitimleri konusunda THK ve benzeri kurumlar, Rize merkezli hizmet verebilir. ( Ticari uçuş miktarı belirli yoğunluğa gelene kadar)

25) Türkiye'nin hızı gelişen İHA/SİHA sistemleri konusundaki çalışmalar için günde birkaç saatlik pist süresi bu merkezden ayrılabilir.

26) Bölgedeki baraj projelerinin oluşturduğu gol ve durgun sulara iniş ve kalkış yapabilecek, yangın söndürme ve gezi amaçlı kullanılabilecek deniz uçakları devreye alınabilir. Rize havalimanına bu amaçla dalgakıran ve deniz uçağı terminali ilavesi yapılabilir. Uyarlanmış İHA lar ile pilot hayatı riske edilmeden riskli yangın mücadelesi görevleri yapılabilir. Dağlık alanda mahsur kalan dağcıların cep telefonu sinyalini tespit edecek ve yayacak IHA sistemleri konuşlanabilir.

Terminal

27) Havalimanı içerisinde satış mağazaları arasında yerel el işi ürünlerin satıldığı kooperatif mağazacılığı desteklenebilir. El işi kilim, örgü ürünleri, ahşap ürünler, yerel yiyecek ve içecek vs. ürünler, yerli turistlerin ilgisine sunulabilir.

28) Ülke genelinde havalimanları son teknoloji uygulamaların devreye alınması için uygun altyapıyı sunarlar. Rize örneğinde de, elektrikli araçlara şarj imkanı, terminal ve yakın çevresine 5G servisi gibi hizmetler sunulabilir.

29) Havalimanı gelecek turistlerin bir kısmı dağ bayır bölgeyi gezme amacıyla geleceklerdir ve bunlara karavan, çadır ve 4x4 arazi aracı kiralaması seçeneği terminalde sunulabilmelidir. Karavancılar için kamp alanları uygun bölgelerde kurulabilir.

30) Terminalde kurulacak PTT şubesi ile bölge çalışanlarının el emeklerinin internet üzerinden satışı ve dünyanın her yerine teslimi kolaylaştırılabilir.

31) Terminalde AKUT benzeri, dağdaki kazalara müdahale edebilecek kurtarma ekipleri için merkez oluşturulabilir.

Spor ve Kültür

32) Rize'nin belirli bir spor alanında uzmanlaşması sağlanarak Rize'de bu alanda ödüllü uluslararası yarışmalar düzenlenebilir. Tenis, buz hokeyi, okçuluk, salon sporları olabilir.

33) Kültürel alanda etkinlik ve festivallerin düzenlenmesi bölge ekonomisini destekler. Kafkas festivali, gençlik, müzik festivalleri olabilir. Uluslararası ziyaretçiyi hedefleyecek festivallere öncelik verilebilir.

34) Yerli ve yabancı medyada Rize ve Artvin tanıtımları için doğru zaman olabilir. Türk sinema endüstrisi önemli seviyeye gelmiştir, yerli ve yabancı dizilerde Rize ve Artvin teması kullanılması desteklenebilir.

35) Bölgede, Kafkas sanatları müzesi kurulabilir.

Tehditler

36) Rize havalimanı bölge turizmi için fırsat olduğu kadar da tehdittir. Karadeniz müteahhitlerimizin, İBB başkanı dışında (!) pek de olumlu imajı yoktur. Bölgede imar yasağı ve doğal park koruma alanları konusunda tedbirler alınması faydalı olur. Mevcut dağınık, plansız, yaylalardaki gecekondu düzenindeki yapılaşmanın da planlı, turizm dostu ekolojik köyler haline getirilmesi değerlendirilebilir. Bölgedeki yapılaşma uydu resimleri ile sıkı kontrol altına alınabilir. Kampçıların konaklamasının çevreye etkileri IHA resimleri ile değerlendirilebilir.

SONUÇ

Bu yatırımda asıl parayı denizi doldurmaya harcadık. Bir 15-20% daha harcayalım, bölgenin cazibesini artırıcı düzenlemeleri yapalım, bari yatırımın faydası katlansın.  Buna benzer fayda artırıcı işleri yapmazsak bu yatırımın millete maliyeti, önümüzdeki birkaç yıl için getirisinden fazla olabilir.