İttihat ve Terakki Otoparkı

Metin Akgerman

Köşe Yazısı

İttihat ve Terakki'nin tarihi merkezi, yani Osmanlı İmparatorluğu'nun bir dönem (1908-1918) fiilen yönetildiği tarihi bina bugün yıkılmış ve otopark yapılmış durumda.

Bugün 21 Mayıs. İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC), askeri tıp öğrencileri tarafından 21 Mayıs 1305 veya bugünkü takvim ile 3 Haziran 1889'da kurulmuş. Birkaç gün sonra kuruluşunun 133. yıldönümününde İTC'yi saygı ile anacağız.

İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) veya Fırkası. Bugünün Türkçesi ile "Birlik ve İlerleme Partisi" olarak çevirebiliriz. İTC hareketi toplumda geniş şekilde örgütlenmiştir, 1908 devrimine imzasını atmıştır, Osmanlı'nın yarı sömürge halinden çıkması için mücadele etmiş ve Cumhuriyet devriminin yolunu açmıştır. Atatürk'te bir dönem İTC ile yoldaşlık yapmıştır.

İTC'nin tarihi İstanbul merkezi Cağaloğlu'nda, İstanbul Erkek Lisesi'nin bitişiğindedir. Harita konumunu yazının sonuna ekledim. Koruma altında eski eser statüsü olan tarihi bina yıkılmış haldedir ve otopark olarak kullanılmaktadır. Binanın aslına uygun inşası için gerekli planları, resimleri ilgili birimlerde mevcuttur. Binanın en bilinen adı Pembe Konak'tır. "Kırmızı Konak" veya "Münif Paşa Konağı" olarak da bilinir. ( Ankara'daki İsmet İnönü'nün evi olan Pembe Köşk ile karıştırılmamalıdır)

Bu bina İTC'ye merkez olduğu gibi daha sonraki dönemlerde Atatürk'ün talebi ile Yunus Nadi tarafından Cumhuriyet Gazetesi'ne ev sahipliği yapmıştır. Yunus Nadi'nin mirasçıları tarafından 2014'te butik otel yapılmak üzere bölgede kuyumculuk ve otelcilik yapan birilerine satılmış ancak otel projesi onaylanmamıştır. 2019 Nisan ayında binadan kalanlar sökülmüş ve alan bugün otopark olarak kullanılmaktadır.

Pembe Konak'ın aslına uygun şekilde yeniden yapılması elbette hem milletimiz için tarihimize sahip çıkmak anlamında bir görevdir, hem İstanbul'un turizmi açıdan önemli bir kazanım olacaktır.

Neler yapılabilir?

Pembe Konak'ın mülkiyeti kamuya veya kamu ilintili bir kuruma geçmelidir. İlgili kuyumcu/otelci şirkete devlet "şefkatli" eli ile dokunmalı ve mülkiyeti kamuya almalıdır.

Pembe Konak'ın otopark olarak kullanımı durdurulmalıdır.

Pembe Konak'ın zarar görmesinde ihmali olanlar adalete hesap vermelidir. Otopark işletmecisinin ruhsatı ve ticari sicili incelenmelidir.

Pembe Konak örneğinden yola çıkılarak İstanbul'daki eski eserlerin korunması, restorasyonu, renovasyonu, tekrar inşası, mülkiyetleri ve yönetimleri konuları tekrar ele alınmalıdır.

Müze Konak Yerleşkesi

Pembe Konak'ın çevresindeki yeni ve karaktersiz beton binalardan birkaç tanesi yıkılmalı ve yaratılan alan, merkezi yeniden inşa edilen Pembe Konak olmak üzere tarihi ve kültürel yerleşke haline getirilmeli ve bölge turizmine katılmalıdır. Hak sahiplerine başka bölgede eşdeğer mülk tahsis edilebilir. Bölgede otopark sorunu olduğu bir gerçektir, bütüncül planlama ile bölgede bazı yollar trafiğe kapatılarak, iskan kapasitesi yönetilerek (azaltılarak) turistik yürüyüş kapsama alanı genişletilebilir. Otopark konusunda, karaktersiz beton binalar, bölge mimarisine uyumlu şekilde, teknolojik imkanların kullanıldığı katlı otoparka dönüştürülebilir.

Pembe Konak, modern müzecilik teknikleri ve Madam Tüso (Mme Tussauds) müzeleri ayarındaki balmumu heykelleri ile "Cumhuriyet Müzesi" veya "İTC Müzesi" yapılabilir. Lise öğrencilerinin bu müzeyi gezerek bir tarih yolculuğu yapması, tarih kitaplarındaki olay ve isimlere, renk ve can katacaktır.

TEMALAR

Müze Konağın odalarında hangi temalar ve canlandırmalar işlenebilir? Bir odada balmumu heykelleri ve dönemin dekorasyonu ile Kut'ül Amare canlandırması yapılabilir. Diğerinde savaşa Almanların yanında girilme kararı canlandırılabilir. Bir diğeri Jön Türkler odası yapılabilir. 1908 devrimi odası, Yeni Osmanlılar odası ( ve içinde Namık Kemal) yapılabilir. Konağın önünde beyaz atına binen Enver Paşa heykeli uygun olabilir.

Modern müzecilik esaslarına uygun olarak zaman içinde artırılmış gerçeklik uygulamaları (ve gözlükleri) ile yerleşkenin gezilmesine imkan sağlanmalıdır. Müze durağan değil, sürekli geliştirilen, yeni sergiler ile her sene, her yaştan, bir önceki sene ziyaret etmiş ziyaretçileri dahi tekrar çekebilen bir kurum haline getirilmelidir.

Müze Konağın satış mağazasında dönem ile ilgili yerli ve yabancı yayınlar, kitaplar satılmalıdır. İTC ilintili kurumların eski yayınları günümüz Türkçesi ile sunulabilir.

PROJE

Eski eser yeniden inşaat çalışmalarında acele işe pek gerek yoktur. Bu tür projeleri seçime yetiştirme telaşına ve müteahhitler ile süre pazarlığına girilmemelidir. Barcelona'daki Gaudi'nin Sagrada Familia'sı 1882 de inşaata başlamış, inşaat hala sürmektedir. 2026 da bitecekmiş inşallah. Bitmemiş hali de yeterince turist çekmektedir.

İstanbul'daki çoğu eski ahşap eserde, hatta binlerce yıl önce insanların mağarada yaptığı resimlerde, kırmızı renk elde etmek için "Aşı boyası" (demir oksitli bir kil-mineral bileşimi) türevleri kullanılır. Pembe Konak'ın ilk hali de kırmızı aşı boyası ile yapılmıştır. Günümüzdeki restorasyon ve hatta yeni ahşap projeleri için kimya atölyelerimiz, İstanbul tarihi siluetinin aşina olduğu bu geleneksel boyanın üretilmesi yönünde cesaretlendirilmelidir.

Bitişikteki İstanbul Erkek Lisesi'nin ihtiyaçlarına göre yerleşkedeki bazı kaynaklar ortak kullanıma sunulabilir ve idari iş birliği yapılabilir.

Bölgedeki şu sarnıçları ve tünellerinin de proje kapsamında turizme kazandırılması çalışması yapılabilir.

Yapılacak müze ve yerleşkenin ilgili kurullarında İTC'nin fedaicilik ruhuna bugün en yakın parti olan Vatan Partisi, Görev Vakfı gibi kurumlar söz sahibi yapılabilir.

Proje finansmanı için kamu direk olarak katkıda bulunmak istemez ise projeyi Görev Vakfı'na devredebilir ve GV gerekli kaynağı bağışlar ile toplayabilir. Alternatif olarak İTC'nin kuruluşunda askeri tıp öğrencilerinin öncü olduğu göz önüne alınırsa, OYAK Holding'in veya kökü benzer yapıda olan İş Bankası'nın bu projeyi fonlaması beklenebilir.

İTC haricinde, Pembe Konak'ın Türk gazeteciliği açısından da önemi vardır ve kampüste dönem gazeteciliği yaşatılmalı ve sergilenmelidir.

İTC'ye benzer şekilde İstanbul kültür hayatı ve turizmine kazandırılması gereken ve bugün yıkılıp otopark yapılmış başka eserlerimiz de vardır ve bu eserler de aynı şekilde İstanbul'a kazandırılmalıdır.