Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı ve Çin Halk Cumhuriyeti ilişkileri zorla ticaret: Afyon, din ve yağma
Mustafa Mersinoğlu
Köşe Yazısı
Büyük Britanya Ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı ve Çin Halk Cumhuriyeti ilişkileri[i]
Zorla ticaret: Afyon, din ve yağma
27 Haziran 1637 yılında Kaptan John Weddell komutasındagüçlüsilahlarladonatılmışdörtBritanyaİmparatorlukdonanmasıgemisiÇin’in o zamanlar Portekizlilerin ticaret kolonilerinin olduğu Macao yarımadasına Çin’le zorla ticareti açmak için geldiler. Bu sefer Sir William Courteenve Kral Charles I’in de £10.000 şahsi parasını yatırdığı özel bir konsorsiyum tarafından finanse edilmişti. Çin’in Ming Hanedanı ile anlaşması olan Portekezliler buna karşı çıktılar. Bu gemilerin gelmesi Ming yönetimini kızdı. Ancak üstün silah güçleri ile İnci Nehri Havzasındaki Bogue kalelerinden birini ele geçirdiler burada kısa süre kaçakçılık yaptılar ve Aralık ayında ayrıldılar.
1793 yılında Earl George Macartney Beijing’de Büyükelçi oldu daha sonra 1816’da Earl William Pitt Amherst Çin elçisi oldu. Britanyalı tüccarlar İnci Nehri Havzasında Linlin adasını Afyon depolama ve dağıtım merkezi yaptılar. Çin yöneticileri Afyonun ülke insanına ve ekonomisine büyük zarar verdiği için yasakladılar.Bunun üzerine iki Afyon Savaşı oldu.İlki 1839’la 1842 arasında oldu silah teknolojisindeki büyük üstünlükleri ile Britanya savaşı kazandı HongKong’a el koydu çünkü burası Linlin’e göre daha güvenli bir limandı ayrıca beş limanı da zorla Afyon ve diğer ticarete açtılar. Aslında Çinliler kendine yeterli yüksek kaliteli tekstilleri ve diğer seramik gibi ürünleri ile İngiltere’nin ürettiği ucuz sanayi ürünlerine pek rağbette etmiyorlardı bu yüzdenden de İngilizler afyona odaklandılar. Bu zaman dış işleri bakanı olan Lord Palmerston’un şu söyledikleri kendilerini üstün görmelerini çok iyi anlatıyor:
‘Çin ile İngiltere arasında çatışmamız kaçınılmazdı. Bir yanda, aşırı yolsuzluk, ayrıcalık ve ayrımcılığın uygulanması için güçten çok daha fazla geleneklere dayanan ve köklü bir güç tarafından körleştirilen, savaşma arzusu ya da yeteneği olmayan, yozlaşmış, çökmekte olan ve kastların baskın olduğu bir despotizm vardı. Kendini beğenmişlik taslayıp, askeri güce sahip olmadan Avrupalılar üzerinde üstünlüklerini savunabileceklerine inanıyorlardı. Öte yanda ise, dünyanın ekonomik açıdan en gelişmiş ülkesi, becerikli tüccarlar, kendi kendine yeten ve serbest ticareti benimsemiş John Bull'un hırçın nitelikleri.’John Bull, genel olarak Birleşik Krallık'ın ve özelde İngiltere'nin özellikle politik karikatürlerde ve benzer grafik çalışmalarda ulusal bir kişileştirmesidir. Genellikle şişman, orta yaşlı, kırlarda yaşayan, neşeli bir adam olarak tasvir edilir.
Bu John Bull bir de Fransız müttefikleri ile ikinci bir Afyon savaşı çıkardı ve bunun sonunda Çin’in tarihi Yazlık Sarayının korkunç yağması vardır. Bu başlı başına bir trajedidir, sayısız kitap ve kıymetli sanat eseri yağmalanmıştır. Hatta o zamanlar bunların bir kısmı açık arttırmada satılıp askerin maaşları ödenmesinde kullanılıyordu. Meşhur tarihi eser yağmalayıcısı Lord Elgin burada da bu işleri yönetmiştir. Yakın zamanlarda da çalınanlar hala müzayedelerde gözüküyor. Daha 2018 yılında Çin devletinin itirazına rağmen 1860 yılında bir İngiliz asker tarafından çalınan bir vazo 410 bin pounda açık arttırmada satıldı.[ii]Irak’ta yağmalanan Arkeoloji müzesi basit bir olay değil. Bu tür savaşların parçası ve sebepleri arasında. Bir de bu savaşlar döneminde zorla Hristiyanlık ve misyonerlik Çin’e empoze edilmiştir. Ayrıca Britanya, Çin’den milyonlar tutarında gümüş savaş tazminatı almıştır.
Ciltler dolusu yazılacak bu yağma ve kanlı kolonileştirmeyi biz burada günümüze biraz olsun ışık tutsun diye kısaca yazıyoruz.Bu tarihi Çin halkı çok iyi biliyor ama Büyük Britanya’da bilen ve hatırlayan pek yok.Bu tür tarihi gerçekleri gözden uzak tutup tam tersi Çin’lileri ilkel göstererek örtmeye çalışan çok sistematik bir kesim var. Çin’liler her halk gibi hep bu baskıcı ilkelliğe karşı koymaya çalışmışlar bu yolda sayısız kayıp vermişler. Lord Palmerston’un dedikleri oryantalist bir çarpıtma. Asıl Çinliler hep bu kolonicileri barbar olarak gerçek yüzleri ile görmüşler ve çok büyük ileri silah gücüne karşı kahramanca bir çok kez ayaklanmışlar ve direnmişler. Ancak baskın ideoloji ve kültürel emperyalizm bir çok şekilde bunu gerçeklerden uzak anlatmış. Örneğin Hollywood 1900’lardaki tamamen haklı Çin halkının emperyalizme karşı Boxer Ayaklanmasını, Türkiye gibi ülkelerde de gösterilen 1963 çekimi Pekin’de 55 Gün gibi göz boyayıcı filmlerde sanki aslında kendileri mağdurmuş ve kahramanmış gibi çarpıtmışlar.
İlk gittikleri zamanlardan bu yana hep Çin’in devamlı iç işlerine karışmışlar, topraklarına el koymuşlar.Nasıl o zamanlar iç savaş ve devrim sürecinde kendilerine hizmet eden savaş ağalarını destekledilerse,nasıl Çin’i bölüp Tayvan gibi ayrı devlet yarattıkları gibi bugün de Sinciang Uygur Özerk Bölgesi'nde Türklere zulüm yapıldığını iddia ediyorlar ve her yerde destekledikleri bölücü terör örgütlerini destekliyorlar ve finanse ediyorlar. Böl ve yönet en temel yöntemleri.
İkinci dünya savaşında Milliyetçi Çinlilerle müttefiklik yapan Britanya, devrim 1949’da başarılı olunca 1950 yılında mecburen ve çıkarları için Çin Halk Cumhuriyetini tanıdı ve Tayvan’la resmi ilişkilerini sözüm ona aşağı çekti.
1997 yılında anlaşma ile Hong Kong,Çin Halk Cumhuriyetine verildi.
İLİŞKİLERDE ALTIN DÖNEM VE GÜNÜMÜZ
2013’da Britanya maliye bakanı George Osborne Çin’i ziyaret edip iki ülkenin yakınlığını belirten bir konuşma yaptı.
2015’da Britanya, Asian Infrastructure Investment Bankasının kurucu üyesi oldu. ABD bunu sert bir şekilde eleştirdi. Xi Jinping Birleşik Krallığı ziyaret etti ve 30 milyar sterling tutarında ticaret anlaşmaları imzalandı.
2017 Ocak ayında Kuşak ve Yol Projesinin ilk treni Londra'ya ulaştı.[iii] Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı ve Çin Halk Cumhuriyeti diplomatik ilişkilerin 45 yıl dönümünde Çin devletinin uluslararası radyo yayınlarını yapan China Plus ve Renmin Üniversitesi ile uzmanları ve araştırmacıları toplayarak ikili ilişkileri görüştüler.
2018’de Başbakan Theresa May Çin Halk Cumhuriyetini ziyaret etti. Gazeteler bunu ‘Altın Dönem Devam Ediyor’ şeklinde verdi. 15 Mayıs 2018’de Baroness Fairhead CBE yazdığı‘ Çin’nin Kemer ve Yolu, Birleşik Krallığa Dev Fırsatlar Yaratıyor’ adlı çok olumlu bir yorumu devletin sitesinde Uluslararası Ticaret Bölümünde yayınlanmış.[iv]
2019’da gazetelerde ‘Altın Dönem Buzdolabına Kondu’ ve ‘ Altın Toza Dönüştü’ gibi iki taraf için de yararlı dönemin sona erdiğini bildiren haberler çıktı. Bu Hong Kong ve Uygur konularındaki Britanya’nın tutumuyla üst düzeyde bir çok resmi açıklamasıyla beslendi. Birleşmiş Milletlerden 22 ülke Britanya’nın da dahil olduğu Çin’in Uygurlara kötü davrandığını belirten bir deklarasyon imzaladılar. Britanya devleti Hong Kong’daki Milli Güvenlik Kanununa açıkça karşı çıktılar. 2019 Temmuz ayında yeni Başbakan Boris Johnson’ın Kuşak ve Yolu övdüğünü ve AB’den çıkışın Çin’le yeni bir anlaşma mı getireceğini belirten bir gazete haberi çıktı.[v]
2020’de Atlantik’in baskıları ile Başbakan Boris Johnson’un ilk icraatlarından biri Huawei’nin 5G yapımını tamamen kapatmasa da çok büyük şekilde kısıtlaması idi.
2021 yılında ise artık gazeteler ve devlet raporları bu ilişkiyi çeşitli şekillerde yorumluyorlardı. ‘İngiltere Nereye Koşuyor’, adlı Ulusal Kanal sitesinde çıkan yazımızda ‘Rekabetçi Bir Çağda Küresel Britanya: Entegre Güvenlik, Savunma, Kalkınma ve Dış Politika İncelemesi 2021’sinde, bu incelemenin Çin Halk Cumhuriyetini kısmını ‘Sistemik bir rakip olarak Çin’ başlığı altında kısaca irdelemiştik. Bu raporda Çin Halk Cumhuriyeti hakkında daha detaylı şunlar belirtilmiş:
‘Çin’in büyüyen uluslararası statüsü, İngiliz değerleri ve çıkarları ile uluslararası düzenin yapısı ve şekli için önemli etkileri olan, bugün dünyadaki en önemli jeopolitik faktördür. Çin'in bizimkinden farklı değerlere sahip otoriter bir devlet olması, İngiltere ve müttefiklerimiz için zorluklar yaratıyor. Çin, küresel ekonomiye sağladığı faydalarla önümüzdeki on yılda küresel büyümeye diğer tüm ülkelerden daha fazla katkıda bulunacak. Hem Çin hem de İngiltere ikili ticaret ve yatırımdan yararlanıyor, ancak Çin aynı zamanda Birleşik Krallık’ın ekonomik güvenliğine yönelik en büyük devlet temelli tehdidi de sunuyor.Bu ilişki için, anlaşmazlıkları yönetmemize, değerlerimizi savunmamıza ve çıkarlarımızın uyumlu olduğu yerlerde işbirliği için alan korumamıza olanak tanıyan sağlam bir diplomatik çerçeveye ihtiyacımız olacak. Çin, pandemiye hazırlık, biyolojik çeşitlilik ve iklim değişikliği gibi küresel zorluklarla mücadelede giderek daha önemli bir ortak haline geliyor. Daha derin ticaret bağlantıları ve Birleşik Krallık'ta daha fazla Çin yatırımı da dahil olmak üzere olumlu bir ekonomik ilişki sürdürmeye devam edeceğiz. Aynı zamanda Siber Güvenlik Yapısı kurumlarımızın ve hassas teknolojimizin korumasını artıracak ve kritik tedarik zincirlerimizin dayanıklılığını güçlendirerek güvenle etkileşim kuracağız. Değerlerimizi ve çıkarlarımızı tehdit edildiklerinde veya Çin mevcut anlaşmalara aykırı davrandığında ayakta durmaktan çekinmeyeceğiz. İngiltere, Çin'in Hong Kong'daki eylemlerine, İngiliz vatandaşları (Denizaşırı) ve uygun aile üyeleri ve bakmakla yükümlü oldukları kişiler için yeni bir göç yolu oluşturarak ve Çin'in Sincan'daki insan hakları ihlallerine, İngiliz kuruluşlarının ne suç ortağı ne de onlardan kar sağlamasına göz yumulabilir.’[vi]
2021 Mart 22’de Çin Halk Cumhuriyeti ülkeleri hakkında "yalanlar ve dezenformasyon" yaymaktan, beş milletvekili de dahil olmak üzere dokuz Birleşik Krallık vatandaşına yaptırım uyguladı.[vii]
Financial Times adlı gazetenin yazarı Robert Shrimsley ‘Birleşik Krallığın Çin Politikası Delik Deşik Çelişkilerle Dolu’ adlı yazısında şunları belirtmiş:
‘Aslında çelişkiler stratejidir. İngiltere'nin Batıdaki Çin’in en yakın arkadaşı olarak görülmesinden bu yana duruş sertleşti, ancak kendisini bir Sinofil olarak gören Johnson, kurbanı sınırlamak istiyor. Ulusal tedarik zincirlerinin dayanıklılığına öncelik verirken (potansiyel olarak düşman ülkelere bağımlılığı sona erdirme kodu), Çin yatırımını ve ticaretini tehlikeye atmak istemiyor. Yeşil stratejisini uygulamak için Çin'in teknolojisine güveniyor. İnsan hakları konusunda sert konuşma, ekonomik olarak daha zarar verici talepleri sınırlamak için şahinlerine atılan kırmızı ettir. Bir bakanın sözleriyle, şimdi amaç ekonomik ve diplomatik meseleleri “farklı tramvay hatlarında” tutmaktır.’[viii]
[i] Britanya devleti Çin Halk Cumhuriyeti ilişkilerini önemsediği için e-devletinde bir bölüm kurmuş. Bunun tanıtımı: Çin ile güçlü ve etkili bir ilişki yoluyla İngiltere'nin çıkarlarını destekliyoruz. Uluslararası güvenliği teşvik etmek, karşılıklı refahı artırmak ve Çin’in modernleşme ve reform sürecini desteklemek için çalışıyoruz. Ayrıca Çin'deki İngiliz vatandaşları için yüksek kaliteli konsolosluk hizmetleri sunmayı hedefliyoruz. [i] https://www.gov.uk/world/china/news
[ii] https://www.theartnewspaper.com/news/summer-palaces-bronzes
[iii] http://www.xinhuanet.com//english/2017-01/19/c_135994504.htm
[iv] https://www.gov.uk/government/speeches/why-chinas-belt-and-road-offers-the-uk-huge-opportunities
[vi] https://www.gov.uk/government/publications/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy Raporda Çin 28 yerde geçiyor bir de yumuşak güç olmasının önemi de verilmiş.
[vii] https://www.bbc.co.uk/news/uk-56532569
[viii] https://presslasvegas.com/news/uk/uks-policy-towards-china-is-riddled-with-contradictions/
